Osobowość

Najważniejsze daty z życia bł. Teofila Matulionisa

Urodził się 22 czerwca 1873 r. we wsi Kudoryszki, w parafii Owanta na Litwie. Uczył się w gimnazjum w Dyneburgu, a potem w seminarium duchownym w Petersburgu.

4 marca 1900 r. otrzymał w Petersburgu święcenia kapłańskie i zaczął pracę duszpasterską w diecezji mohyleskiej, w parafiach Waraklany i Bikawa na Łotwie.

W 1910 r. został wikarym przy kościele św. Katarzyny w Petersburgu i zaangażował się w budowę katolickiego kościoła Najświętszego Serca Pana Jezusa w tym mieście.

W 1923 r. ks. Teofil Matulionis zostaje aresztowany i skazany przez sowiecki sąd na trzy lata więzienia.

9 lutego 1929 r. biskup Antoni Malecki udziela potajemnie sakry biskupiej Teofilowi.

Jesienią 1929 r. Matulionis zostaje aresztowany, skazany za działalność religijną na dziesięć lat więzienia i wysłany na Wyspy Sołowieckie, gdzie ma odbyć karę.

19 października 1933 r. na mocy porozumienia między Republiką Litewską a Związkiem Sowieckim o wymianie więźniów, biskup Matulionis wraz z innymi księżmi trafia na Litwę.

W 1934 r. jedzie do Rzymu, gdzie zostaje przyjęty przez papieża Piusa XI, bierze też udział w uroczystościach kanonizacji św. Jana Bosko w Turynie i w Watykanie.

W latach 1934-1936 podróżuje po USA, nawiedzając tamtejsze litewskie parafie.

W 1936 r. Teofil udaje się w pielgrzymkę do Ziemi Świętej. W drodze powrotnej na Litwę odwiedza Jasną Górę i spotyka się z przyjaciółmi w Warszawie.

Po powrocie do Kowna biskup Matulionis przyjmuje obowiązki kapelana przy klasztorze sióstr benedyktynek i rektora kościoła św. Mikołaja. Z jego inicjatywy powstaje tam kaplica wieczystej adoracji Najświętszego Sakramentu.

Matulionis pomaga też arcybiskupowi kowieńskiemu Juozasowi Skvireckasowi w wizytacjach parafii, pracuje w kurii i pełni obowiązku naczelnego kapelana wojskowego. Przez cały czas propaguje pobożność do Najświętszego Serca Jezusowego.

W 1943 r. papież Pius XII mianuje Teofila Matulionisa biskupem diecezji koszedarskiej. W Koszedarach biskup spędza okres okupacji niemieckiej i uczestniczy w ratowaniu żydowskich dzieci.

18 grudnia 1946 r. Teofil zostaje ponownie aresztowany przez sowietów, którzy w 1944 r. zajęli Litwę, i osadzony w więzieniu we Włodzimierzu, a później – w łagrze w Mordowii.

Biskup Matulionis wraca na Litwę dopiero wiosną 1956 r. Władze sowieckiej Litwy nie zezwalają mu na zamieszkanie w Koszedarach, stolicy jego diecezji, zatrzymuje się więc w Birsztanach.

W 1957 r., w święta Bożego Narodzenia prywatnie, w swoim pokoiku potajemnie konsekruje ks. Vincentasa Sladkevičiusa na biskupa – swego następcę. 17 października 1958 r. funkcjonariusze KGB siłą wywożą Matulionisa z Birsztan do odległej wsi Szadów, gdzie zostaje przymusowo zakwaterowany.

W 1962 r., w uznaniu szczególnych zasług biskupa Matulionisa dla Kościoła, papież Jan XXIII nadaje mu 9 lutego tytuł arcybiskupa.

W tym samym roku, na początku sierpnia, Teofil otrzymuje zaproszenie do udziału w rozpoczynającym się soborze powszechnym Kościoła.

17 sierpnia funkcjonariusze KGB dokonują w mieszkaniu Matulionisa rewizji.

20 sierpnia tego roku Teofil umiera, a 23 sierpnia zostaje pochowany w krypcie katedry w Koszedarach.

W 1989 r. rozpoczyna się proces beatyfikacyjny biskupa Teofila Matulionisa na poziomie diecezjalnym. Kończy się w 2008 r., a sprawa zostaje przekazana watykańskiej Kongregacji Spraw Kanonizacyjnych.

1 grudnia 2016 r. papież Franciszek upoważnia tę kongregację do ogłoszenia dekretu o męczeństwie sługi Bożego Teofila Matulionisa, tym samym otwierając drogę do jego beatyfikacji.

25 czerwca 2017 r. w Wilnie biskup Teofil Matulionis zostaje uroczyście ogłoszony błogosławionym.

Więcej Mniej

Artykuły

Jak skała

Biskup, przed którym uklęknął papież

Bp Teofilius Matulionis – obrońca i męczennik Kościoła

Chciałbym się przedstawić – jestem Teofil

Do rąk czytelnika trafia książka o bł. arcybiskupie Teofilusie Matulionisie (1873-1962) pod znamiennym tytułek: Chciałbym się przedstawić – jestem Teofil, autorstwa ks. bp. Algirdasa Jurevičiusa z Kowna.

Uczestniczyłem w beatyfikacji tego bohaterskiego kapłana i biskupa, wieloletniego więźnia łagrów sowieckich, świadka wiary w ubiegłym wieku, znanego także Polakom w Rosji i na Litwie. Uroczystości miały miejsce w Wilnie, dnia 25 czerwca 2017. Błogosławiony był biskupem koszedarskim. Mając od kilkunastu lat bliższy kontakt z Kościołem na Litwie, lepiej poznałem jego sytuację dzisiejszą i trudną przeszłość. Jakże cenna jest współpraca polskich i litewskich biskupów oraz kapłanów, zaangażowanych w prace Zespołu ds. Kontaktów z Konferencją Episkopatu Litwy. Pomaga to nam w zbliżeniu między lokalnymi Kościołami i naszymi Narodami.

Postać błogosławionego arcybiskupa Teofiliusa w wielu momentach przypomina postać Sługi Bożego kardynała Stefana Wyszyńskiego. Wielka wiara, cierpienie i wierność Jezusowi sprawiły, że błogosławiony przyczynił się do ocalenia wielu wartości istotnych dla odrodzenia Kościoła na Litwie i całego społeczeństwa.

+ Romuald Kamiński
Biskup Warszawsko-Praski
przewodniczący Zespołu ds. Kontaktów z Konferencją Episkopatu Litwy

CZCIGODNY ARCYBISKUP TEOFIL MATULIONIS

DZIECIŃSTWO, LATA NAUKI

Teofil Matulionis urodził się 22 czerwca 1873 r. we wsi Kudoriškis, nieopodal Owanty (lit. Alanta). Był on drugim synem w rodzinie Jurgisa i Ony Matulionisów. Matka osierociła Teofila, kiedy miał cztery lata. Gdy Teofil podrósł, chciał się dowiedzieć, jakie były ostatnie słowa jego matki. Powiedziała ona przed śmiercią: „Powierzam ich [trzech synów] opiece Przenajświętszego Serca Pana Jezusa“. W tym samym roku ojciec ożenił się powtórnie z Oną Savickaitė, z którą wychowywał liczną gromadkę dziesięciorga dzieci. Później zamieszkał we wsi Purviniškės (parafia Daugiele, rej. uciański – lit. Daugailiai, Utenos r.). Teofil chował się pod dobrą, ale jednak macoszą opieką. Może dlatego często dłuższy czas spędzał u swojej babci we wsi Žibėčiai. Czytać uczył się w domu, następnie pobierał naukę w szkole początkowej w Antaleptach (lit. Antalieptė) w rej. jezioroskim (lit. Zarasų r.), a od 1887 r. – w gimnazjum w Dyneburgu (Łotwa, łot. Daugavpils). W latach 1892-1900 studiował w Seminarium Duchownym w Sankt Petersburgu (Rosja). Okoliczni mieszkańcy wsi Kudoriškis mawiali o Teofilu, że jest “labai švintas”(bardzo święty). Nikogo nie zdziwiło to, że wstąpił do seminarium duchownego, wszyscy natomiast byli zaskoczeni, gdy dowiedzieli się, że po roku zrezygnował ze studiów w seminarium. Po 3 latach, gdy w powołanym przez Pana kleryku dojrzało postanowienie, aby się poświęcić Bogu i miłości bliźniego, znowu wrócił do petersburskiej Alma Mater. 4 marca 1900 r. T. Matulionis przyjął święcenia kapłańskie. Wyjście z seminarium nie było podyktowane lekkomyślnością. Służba kapłańska zachwycała i nęciła młodego Matulionisa, lecz jednocześnie zapowiadała wielkie cierpienie. Przygotowując się do tej próby, Teofil przez pewien czas pracował jako nauczyciel, badał siebie i rozważał, czy potrafi się zdobyć na takie poświęcenie. Jest to pytanie, które zadaje sobie każdy kandydat na księdza. Podjąwszy ostateczną decyzję, młody nauczyciel Matulionis wrócił do seminarium z takim postanowieniem, którego już nic nie mogło złamać. Posługę kapłańską, rozpoczętą w 1900 roku, chlubnie sprawował przez 62 lata.

DROGA KAPŁAŃSKA

W 1900 r. T. Matulionis rozpoczął posługę jako wikariusz w parafii Warklany (Łotwa, łot. Varaklāni). W latach 1901-1910 przejął obowiązki proboszcza w parafii Bikawa (Łotwa, łot. Bikava). Pierwsze kroki kapłańskie stawiał więc na Łotwie. Proboszcz Bikawy zasłynął jako nieprzeciętny duszpasterz, a także organizator budowy kościoła. Policja carska śledziła księdza od 1909 r. Tego samego roku ukarała go za chrzest chorego dziecka z rodziny mieszanej. Został uwięziony w klasztorze dominikańskim w Petersburgu założonym przy kościele pw. św. Katarzyny. Wyznaczony na wikariusza kościoła św. Katarzyny ksiądz Teofil zajmował się sprawami organizacyjnymi związanymi z założeniem nowej parafii dla robotników oraz budową kościoła pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa. W 1917 r. rewolucyjna gorączka prześladowań Kościoła zastała księdza w Petersburgu. Sprzeciwiając się podpisaniu aktu wywłaszczenia budynków i dóbr kościelnych, ks. T. Matulionis nie podporządkował się zarządzeniom bezprawnej władzy wykonawczej. W 1923 r. odbył się proces, w którym został oskarżony razem z bpem J. Cieplakiem, ks. K. Budkiewiczem oraz innymi księżmi z Petersburga. 1 kwietnia tego roku petersburskiego dziekana ks. K. Budkiewicza rozstrzelano. Inni księża otrzymali wyroki od dziesięciu do trzech lat więzienia. Ks. T. Matulionis został skazany na 3 lata i odbywał karę w moskiewskich więzieniach w Butyrkach i Sokolnikach. Po odbyciu wyroku mógł wyjechać na Litwę, poczuwając się jednak do obowiązku i ojcowskiej troski powrócił do nowo założonej parafii wiernych w Leningradzie (Sankt Petersburg) i pracował jeszcze gorliwiej do drugiego aresztu w 1929 r.

PRZEZ KRZYŻ DO GWIAZD!

Wytrzymawszy pierwsze ciosy prześladowań, 8 grudnia 1928 r. kan. T. Matulionis został mianowany biskupem tytularnym Matregi i wyznaczony na pomocnika arcybiskupa mohylewskiego. 9 lutego 1929 r. bp A. Malecki w Kaplicy Niepokalanego Serca Przenajświętszej Maryi Panny w Leningradzie potajemnie udzielił mu sakry biskupiej. Tajnie konsekrowany biskup Teofil nadal sprawował posługę kapłańską nie tylko w swojej parafii, lecz również w pskowskiej i nowogrodzkiej, obsługując wiernych w języku litewskim, rosyjskim, łotewskim, polskim i niemieckim. 24 listopada 1929 r. bp T. Matulionis został aresztowany ponownie. Po 11 miesiącach okrutnych przesłuchań skazano go na dziesięć lat obozu karnego na Wyspach Sołowieckich. Tu biskup Teofil zajął się sprawami bytowymi grupy uwięzionych księży oraz został wrażliwym duszpasterzem. Tajnie odprawiane Msze św., posługa duchowa dla więźniów w obozie sołowieckim zostały jednak wykryte i w 1932 r. wspólnota księży została rozbita, a biskup Teofil – został uwięziony w izolatce w Leningradzie, skąd w 1933 r. przewieziono go do obozu w Swirsku. Wyczerpująca praca przy wyrębie lasu, zimno, wilgoć i słabe odżywianie nadszarpnęły jego zdrowie. W październiku 1933 r. niepodległe państwo litewskie dokonało wymiany więźniów politycznych ze Związkiem Radzieckim. Uratowano w ten sposób z więzień rosyjskich 14 księży, wśród których był również bp Teofil Matulionis. Gdy w 1943 r. został on pasterzem diecezji koszedarskiej, jego mottem życiowym stały się słowa „Przez krzyż do gwiazd“. Drogowskazem swojego życia biskup uczynił prawdę ewangeliczną: aby odnaleźć życie, trzeba je stracić, aby zostać zbawionym, trzeba unieść krzyż. W czasie ostatniego pobytu bpa Teofila Matulionisa w więzieniu we Włodzimierzu oraz Mordowii w latach 1945-1956 można dostrzec szczególnie dynamiczne nasilenie wiary, nadziei i miłości. Całkowicie pokłada on ufność w Zbawicielu: „niech się dzieje, Panie, Twoja wola święta…“, „Jak się pomyśli, jaki dobry i litościwy jest Pan: odnajduje swoich w lasach, tundrach, w ciemności nocy… Dziękuję mu z całego serca! Słusznie Opatrzność sprawiła, że i nas – braci księży – skierowała tam, gdzie są wierni. Gdzie są owce – tam powinni być i pasterze“.

BISKUP KOSZEDARSKI

Po powrocie z rosyjskich łagrów biskup Teofil przede wszystkim odwiedził papieża Piusa XI, który z wielką wrażliwością docenił jego poświęcenie. Gdy Teofil przyklęknął przed papieżem, aby wyrazić swój szacunek i posłuszeństwo, Ojciec Święty podniósł go, sam ukląkł i powiedział: „Jesteś męczennikiem! Powinieneś pierwszy mnie pobłogosławić!“ Dopiero pobłogosławiwszy papieża, biskup Teofil mógł ucałować papieski Pierścień Rybaka. W latach 1934-1936 biskup Teofil gości w Ameryce. Podczas spotkań z mieszkającymi tu Litwinami opowiada o szczegółach życia katolików w Rosji. Wracając z Ameryki, biskup Teofil zwiedza Rzym, Ziemię Świętą, półwysep Synaj. W 1936 r. przenosi się do Kowna, zostaje mianowany rektorem klasztoru sióstr benedyktynek oraz kościoła św. Mikołaja. Mieszkając w Kownie, pomaga arcybiskupowi kowieńskiemu J. Skvireckasowi w sprawach wizytacji archidiecezji, w Kowieńskim Seminarium Duchownym prowadzi Koło Misyjne oraz pełni posługę ojca duchownego. Pośpiesznie i z zapałem przygotowuje się do powrotu na misję w Rosji: pozłaca stare naczynia liturgiczne, zbiera modlitewniki w języku rosyjskim, oddaje do naprawy ponoszone szaty liturgiczne. Od 1938 do 1940 r. robi remont kościoła, przystosowując go do wieczystej adoracji Najświętszego Sakramentu. W 1940 r. zostaje wyznaczony na Naczelnego Kapelana Wojsk Litewskich. Okupacja rosyjska i niemiecka oraz rozruchy wojenne nie pozwoliły mu do końca rozwinąć działalności duszpasterskiej. Po śmierci biskupa koszedarskiego J. Kukty, biskup Teofil w 1943 r. zostaje mianowany ordynariuszem diecezji koszedarskiej. Trudne lata wojny, a zwłaszcza bezprawie komunistów w okresie powojennym nie zastraszyły biskupa. Ich brutalne metody były dobrze mu znane, dlatego protestował on na słowach i na piśmie przeciwko zamykaniu kościołów, seminarium duchownego, niszczeniu kaplic, ograniczaniu praw wiernych… W 1946 r. został zatrzymany i skazany na 7 lat więzienia. Większą część kary odbył więzieniu o surowym reżimie we Włodzimierzu. W 1954 r. biskup Teofil został przewieziony do domu inwalidów w Mordowii. Do Litwy wrócił w 1956 r., zamieszkał na plebanii w Birsztanach (lit. Birštonas). Po przejęciu od kan. J. Stankevičiusa zarządzania diecezją 25 grudnia 1957 r. biskup Teofil w prywatnej kaplicy potajemnie konsekrował na biskupa kan. Vincentasa Sladkevičiusa. Obojgu pasterzom władza sowiecka zakazywała pełnienia swoich obowiązków. Bb V. Sladkevičius został zesłany do Radwiliszek (lit. Nemunėlio Radviliškis), a biskup Teofil – do Szadowa (lit. Šeduva), gdzie znajdował się pod stałą „opieką“ państwa – śledzono go tajnie za pomocą zamontowanego w jego pokoju sprzętu podsłuchowego, przeprowadzano rewizje. Ostatnia rewizja miała miejsce trzy dni przed jego śmiercią. Wówczas wstrzyknięto mu leki „uspokajające“, od których stan jego zdrowia się pogorszył. Czcigodny arcybiskup zmarł 20 sierpnia 1962 r. w Szadowie. Został pochowany w krypcie katedry w Koszedarach (lit. Kaišiadorys).

CZCIGODNY ARCYBISKUP TEOFIL

W 1989 r. na prośbę prał. S. Kiškisa biskup koszedarski J. Matulaitis zapoczątkował proces beatyfikacyjny arcybiskupa T. Matulionisa. W latach 1990-2015 komisja do spraw beatyfikacyjnych zgromadziła niezbędne dokumenty, postulator procesu ks. dr. M. Sabonis przygotował „Positio“, reasumujące życie i cnoty Sługi Bożego Teofila Matulionisa. W kwietniu 2015 r. biskup koszedarski J. Ivanauskas oraz postulator procesu beatyfikacyjnego dostarczyli je Kongregacji Spraw Kanonizacyjnych w Watykanie. 1 grudnia 2016 r. papież Franciszek upełnomocnił Kongregację Spraw Kanonizacyjnych do ogłoszenia dekretu o uznaniu męczennictwa Sługi Bożego arcybiskupa Teofila Matulionisa (1873-1962), w ten sposób otwierając drogę do wyniesienia go na ołtarze. Uroczystość beatyfikacji arcybiskupaTeofila odbędzie się 25 czerwca 2017 r. w Wilnie.